تاملکوت

زیارت جامعه :

زیارت جامعه کبیره از مهم‌ترین و کامل‌ترین زیارتنامه‌های امامان معصوم(ع). این زیارتنامه از سوی امام هادی(ع) در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان صادر شده است. مضمون زیارتنامه باورهای شیعه درباره امامت، مقام امامان و وظایف شیعیان در مقاب ائمه اطهار(ع) است. زیارت جامعه کبیره را می‌توان حاوی یک دوره مباحث امام شناسی در قالب عبارات فصیح و دلنشین‌ به حساب آورد.

سبب نامگذاری:

به زیارتنامه‌‌ای که ویژه زیارت امام خاصی نیست، «زیارت جامعه» می‌گویند و از آنجا که این زیارت متنی مفصل‌تر از بقیه زیارتنامه‌ها دارد به «زیارت جامعه کبیره» معروف شده است. متن زیارت جامعه کبیره به گونه‌ای است که می‌توان آن را هنگام زیارت هر یک از امامان(ع) از دور یا نزدیک قرائت کرد.

سند زیارت جامعه:

این زیارت را شیخ طوسی در تهذیب[۱] و ابن بابویه در من لایحضره الفقیه[۲] نقل کرده‌اند.
متن این زیارت از امام هادی(ع) نقل شده است. ابن بابویه آن را از طریق محمد بن اسماعیل برمکی از موسی بن عبداللّه نخعی و او از امام هادی نقل کرده است[۳] جوینی خراسانی در فَرائِدُ السِّمْطَین [۴] آن را از حاکم نیشابوری از طریق ابن بابویه آورده است.
با وجود این، این زیارتنامه بر پایۀ تقسیم حدیث به روش سَنَدی، به علت وجود موسی بن عبداللّه نخعی در میان راویان آن، که شخصی مُهمل و ناشناخته است صحیح به حساب نمی‌آید. [۵] البته، از نظر حدیث‌شناسان سده‌های نخستین هجری، که به کمک قرائنی حدیث را تنها به صحیح و غیرصحیح تقسیم می‌کردند،[۶] این زیارتنامه صحیح به شمار می‌آمده است.
اعتماد ابن بابویه به این زیارت، خود از مُرجِّحات و از قرائن تقویت کننده سند آن است.[۷] افزون بر این، شیعه امامی آن را به گونه‌ای تلقی به قبول کرده‌اند که اگر فرد بصیر و اهل نقدی بخواهد، می‌تواند بر صحت آن ادعای اجماعِ کاشف از قول معصوم کند.
شُبَّر[۸] این زیارت را در ردیف نهج البلاغه و صحیفه سجادیه قرار داده که فصاحت و بلاغت آنها در مرتبه‌ای است که صدور آن از غیر معصوم پذیرفتنی نیست. احسائی [۹] نیز پس از بررسی سند زیارت جامعه کبیره می‌گوید این زیارت از جهت لفظ و معنا در مرتبه‌ای است که انسانِ آگاه پی می‌برد که کلام معصوم است و لذا نیاز به بررسی سند ندارد.
علامه مجلسی درباره آن می‌گوید:
این زیارت کامل ترین زیارت ها از دور یا نزدیک است.[۱۰]
مجلسی اول نیز در شرح من لایحضره الفقیه می‌گوید:
این زیارت، بهترین زیارت و کامل‌ترین آنهاست و من همواره در پرتو آن به زیارت ائمه اطهار(ع) در اعتاب مقدسه نایل می‌شدم.
محدث نوری معتقد است [۱۱] ابن بابویه در روایت خود متن آن را تلخیص و برخی قسمتها را که منطبق بر عقایدش نبوده، حذف کرده است.